رودخانه کرج و سد امیر کبیر

رودخانه کرج از کوه‌های سر به فلک کشیده رشته کوه‌های البرز در شمال کشور ایران سرچشمه گرفته و در انتها به دریاچه نمک واقع در نزدیکی شهر قم وارد می‌شود. این رودخانه قبلا تمامی باغات شهر کرج و منطقه ییلاقی سرحد آباد و شهر شهریار و ساوجبلاغ را آبیاری می‌کرد ولی در چند سال اخیر به دلیل رشد بی‌رویه در کلان شهر تهران میزان عمده آب این رودخانه برای مصرف شرب به تهران منتقل می‌شود.

سد امیر کبیر (سد کرج) که در مقیاس جهانی یکی از بزرگترین سدهاست اولین سدچند منظوره ایرانمحسوب می گردد . سد امیر کبیر در شمال شهر کرج و در 25 کیلومتری محور کرج به چالوس واقع شده و دریاچه این سد که به و سیله رودخانه پرآب کرج تغذیه می‌گردد یکی از مهمترین مرکز طبیعی پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان و نمونه نادر خال قرمز است که امکانات مطلوبی را جهت ورزش مفرح و پر طرفدار ماهی‌گیری فراهم آورده است.

طول این دریاچه در زمان تکمیل بودن ظرفیت آب پشت سد به مسافتی بالغ بر 5500 متر می‌رسد و محیط بسیار مناسبی برای انواع ورزش‌های آبی از جمله اسکی روی آب و قایقرانی و غواصی است

سد کرج ، الماسی در آغوش البرز

آبهای خروشان رودخانه کرج با ترنمی دلنشین در پای سلسله کوههای پیر البرز و در پشت بلندای دیوارهای سد امیرکبیر، دریاچه ای باشکوه و خیره کننده پدید آورده که هر از گاهی قایقی روی سطح درخشان و آبی رنگ آن سوار بر امواج ، می رقصد.
سد کرج موسوم به سد امیرکبیر در 25 کیلومتری محور کرج - چالوس در سال 1337 شمسی به عنوان اولین سد چند منظوره ایران ساخته شد و با جمع شدن آب رودخانه کرج در پشت این سد و ایجاد دریاچه ای زیبا، بهترین و زیباترین استراحتگاه و منطقه توریستی کرج را شکل داد.
این سد و دریاچه آن ، کاربردهای فراوانی از تامین آب شرب شهر تهران و آب کشاورزی دشتهای جنوب کرج و مهار آبها و جلوگیری از خسارتهای ناشی از طوفان و سیلهای احتمالی رودخانه خروشان کرج تا استفاده های گردشگری و تفریحی و ورزشی و حتی تولید انرژی برقابی را داراست.
گفته می شود سد کرج برای کمک به شبکه سراسری برق به ویژه در ساعات اوج مصرف سالانه 150 هزار مگاوات ساعت انرژی "برق-آبی" تولید می کند.
اما به نظرمی رسد طبیعت زیبا و چشم انداز کم نظیر این سد به ویژه سطح درخشان دریاچه آن ، علاقمندان بیشتری را به سوی خود جذب کرده است.
دریاچه سد کرج پس از طی مسافتی نه چندان طولانی در محور کرج - چالوس به مسافران و گردشگرانی که با ماشین از این جاده عبور می کنند، رخ می نماید و این صحنه اغواکننده پس از چند دقیقه در پشت پرده های خاکستری رنگ صخره های نوک تیز و بزرگ، ناپدید شده و دوباره در پیش چشمان نمایان می شود.
دامنه های شیب دار سلسله جبال البرز در آن سوی دریاچه کرج که تا آسمان بی کرانه اوج گرفته و تلالو اشعه های خورشید عالم تاب بر سطح آب دریاچه که همچون الماسی ارزشمند در آغوش کوه کهنسال البرز می درخشد، چشم اندازی خلق کرده که چشمها را مسحور خود می کند.
ایجاد این دریاچه موجب پدید آمدن آب و هوایی فرح بخش و مطلوب و منطقه ای گردشگری بسیار جذاب، شده و از این روست که در ایام نوروز و تعطیلات رسمی کشور این منطقه مملو از گردشگرانی می شود که می خواهند دمی را در کنار فضای آرام و فرح انگیز دریاچه و طبیعت سرسبز اطراف آن بیاسایند.
"علیرضا دهقان مهرجردی" ، مسوول حفظ و احیای اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرج درباره این سد می گوید: این سد که بین سالهای 1337 تا آبان 1342 شمسی ساخته شده در موقعیت جغرافیایی شمال شرقی شهر کرج و در جاده چالوس و منطقه خوزنکلا در تنگه واریان واقع شده است.
این سد با طول تاج 390 متر و ارتفاع 180 متر ، دریاچه ای به مساحت حدود چهار کیلومتر را ایجاد کرده است.
سد امیرکبیر با 107 برج فولادی چندمنظوره است و از رودخانه کرج با شاخه های اصلی خود که مسافتی به طول 75 کیلومتر را از شمال شهرستان کرج در مسیر کوهستانی در جهت شمال به جنوب می پیماید، سیراب می شود.
وی اضافه کرد: طبیعت زیبا و بسیار مفرح اطراف دریاچه سد امیرکبیر که شامل باغهای پر میوه و پوشش گیاهی سرسبز می شود، مناظری بس بدیع در اطراف آن پدید آورده است.
غیر از طبیعت سحرانگیز دریاچه سد کرج ، داستان غرق شدن دو روستا در زیر آبهای تیره این دریاچه ، خود به قصه ای شیرین تبدیل شده است.
در سالهای دور ، دو روستای نقلی و زیبا با باغهایی پر از میوه های رنگارنگ در زمینهای زراعی خود در کنار رودخانه کرج مشغول زندگی و کسب و کار خود بودند.
چوپانان با طلوع و برآمدن خورشید طلایی از پشت کوهها ، گوسفندان و گاوهای خود را برای چرا به دامان طبیعت می بردند و باغداران برای آبیاری و چیدن میوه ها به باغها رهسپار می شدند و زنان در خانه های کوچک و محقر خود نان محلی و فتیر می پختند و کودکان یا به بازی مشغول بودند و یا پا به پای والدین در باغها و مزارع کمک می کردند.
هیچ کس تصور نمی کرد که محل سکونتشان با قدمتی تاریخی ، روزی در زیر آب فرو رود و به دریاچه تبدیل شود و دیگر اثری از درختان سیب و آلبالو و یا همهمه بچه ها و ... به جا نماند ، اما این اتفاق افتاد و برای ساخته شدن سد کرج، این دو روستا از بین رفت.
مهرجردی در این باره ا می گوید: با ساخته شدن سد کرج ، روستایی با نام "واریان" با جمعیت تقریبی 150 خانوار همراه با باغهای میوه زیر آب رفت و ساکنان آن پراکنده شدند اما اغلب آنان به منطقه ای در جنوب کرج موسوم به "واریان شهر" رفتند.
روستای دیگری که با ساخته شدن سد، به زیر آب فرورفت ، روستایی به نام "رزکان" بود که اهالی آن نیز به پایین دست منطقه شیخ آباد کرج منتقل شده و شهرکی به نام "رزکان نو" را تاسیس می کنند.
اما بخش جالب این داستان شیرین آن است که قسمت کوچکی از روستای واریان بسان جزیره و نگینی کوچک در آن سوی دریاچه ، میان آبها محصور باقی ماند.
روستایی بسیار زیبا و چشم نواز که تنها راه دسترسی به آن با قایق است و در گذشته ای نه چندان دور به لحاظ رعایت مسایل زیست محیطی تنها ساکنان روستا می توانستند در دریاچه کرج رفت و آمد کنند اما اخیرا ، همین روستا به عنوان یکی از چند روستای هدف گردشگری کرج مصوب شده است و در آینده امکان دیدار از این روستای جزیره ای کوچک برای گردشگران با رعایت مسایل زیست محیطی فراهم می شود.
در حالیکه مسافران و اهالی واریان سوار بر قایق به سوی روستای کوچک و منحصر به فرد و کم نظیر خود رهسپارند و گردشگران در سویی دیگر در کنار دریاچه ، چشم به امواج دوخته اند ، تیهویی خاکستری از درون آشیانه خود در کنار آب دریاچه ، کنجکاوانه آنان را می نگرد و ماهی های رنگارنگ همچون مهره هایی متحرک ، آسوده خیال در زیر آب شنا می کنند.
"اصغر جوادیان نژاد" ، مسوول محیط زیست بخش آسارا درباره این ماهیها می گوید: دریاچهٔ سد کرج پیش از این ، یکی از مراکز طبیعی مهم پرورش ماهی‌های قزل‌آلای رنگین‌کمان، قزل‌آلای خال‌قرمز و کروکونوس ( ماهی سپید جویباری) بوده است اما نسل این گونه ماهی ها اکنون تقریبا در این دریاچه منقرض شده و کمتر به چشم می خورند.
این امر به خاطر این است که محیط زیست قبلا در کنار دریاچه ، پاسگاه حفاظتی داشته اما هنگامی که این ساختمانها براساس مصوبه شورای ملی جمع شدند، نظارت ماموران محیط زیست بر صید ماهیها کاهش یافت و تخلفات بیشتری در زمینه صید بی رویه ماهی های قزل آلا و ... صورت گرفت.
البته اکنون در این دریاچه ، ماهی های خانواده کپور ، عسلک و عروس ماهی زیست می کنند.
ماهیگیری یکی از جاذبه های گردشگری دریاچه سد کرج به شمار می رود و اداره محیط زیست نیز از تیرماه تا اواخر شهریورماه ، مجوز صید ماهی صادر می کند ، چنانکه هرفردی می تواند در روز پنج قطعه ماهی صید کند.
دریاچه کرج ، آن چنان آب و هوایی مناسب و فرح بخش دارد که میهمانانی از آن سوی مرزها را نیز به سوی خود می کشد.
جوادیان نژاد می گوید: علاوه بر ساکنان همیشگی دریاچه کرج همچون کبک، پرندگان وحشی همچون حواصیل خاکستری و اردک سر سبز از مناطق سردسیر سیبری برای یافتن غذا و یافتن زیستگاهی بهتر در فصل زمستان به این منطقه مهاجرت می کنند و برخی از آنان در پیرامون دریاچه سکنی می گزینند و برخی دیگر پس از استراحتی کوتاه در این منطقه، راه جنوب را در پیش می گیرند.
شرایط خاص اکولوژیک و توپوگرافی دریاچه سد کرج در منطقه البرز مرکزی شامل پوشش نیمه جنگلی ، درختان و درختچه های متنوع و بوته زارها از جمله گونه های علفی و درختان ارس ، در ارتفاعات پیرامون این دریاچه، زیستگاه مناسبی برای انواع جانوران از خرس قهوه ای و گراز و گرگ گرفته تا جوجه تیغی و کل و بز ، به وجود آورده است.
سد و دریاچه کرج با هدف ایجاد سدی چند منظوره ساخته شد تا علاوه بر ابعاد گردشگری و تولید انرژی برقابی و ... به مکانی ورزشی برای انجام ورزشهایی همچون شنا، قایقرانی (موتوری و پایی) و اسکی روی آب بدل شود اما گویا تنها ورزش ماهیگیری است که در دریاچه این سد انجام می شود.
ورزشهای قایقرانی و اسکی روی آب سالهاست که دیگر به خاطر استفاده مردم تهران از آب سد، ممنوع شده است و گویا گهگداری فقط غواصی آنهم به خاطر نجات افرادی که در آب افتاده اند در این دریاچه انجام می شود.
لطافت آب دریاچه، ابهت بلندای دیوارهای سد، استواری و سختی صخره ها و دامنه های شیب دار البرز، صدای گوش نواز کبک و تیهو، جلای تلالوی خورشید در آیینه دریاچه امیرکبیر ، حرکت آهسته و سنگین قایق مسافربری واریان بر روی امواج، خودنمایی و تنهایی واریان در گوشه دریاچه و الحان دلنشین داستان زندگی پرتکاپوی دو روستا که در قعر آبها محو شده و عطر خاک و آب و سبزه و همه و همه همانند تابلوی نقاشی زیبا و شگفت انگیز در خاطره گردشگران ثبت می شود.
هرچند سد ساخته دست انسان است اما گویا دستی توانا و هنرخیز، تمام زیباییهای طبیعت از آب و سرسبزی گرفته تا گونه های جانوری متنوع و آب و هوایی معتدل را با خوش سلیقگی برگزیده و بسیار شکیل درکنار یکدیگر چیده تا صحنه ای باشکوه و زیبا خلق شود.